Tuesday, January 21, 2014

अन्ना हजारे VS. सुब्रह्मण्यम स्वामी

प्रिय मित्रहरु, आज हाम्रो छिमेकी राष्ट्र भारतका दुई सामाजिक कार्यकर्ता तथा भ्रस्टाचारबिरोधी अभियन्ताको बिषयमा कुरा गरौं -

भारतीय राजनीतीमा अहिलेका चर्चित पात्र हुन् - अन्ना हजारे । खासगरी उन्लाई गान्धीबादी सिद्धान्त मान्ने त्यागी र भ्रस्टाचार बिरोधी अभियन्ताको रुपमा चिनिन्छ । तर उन्ले अन्य थुप्रै सामाजिक उत्थानका काम पनि गरेका छन् । त्यस बापत थुप्रै राष्ट्रिय र अन्तररास्ट्रिय पुरस्कार पाएका छन् । उन्को आम्दानीको कुनै स्रोत छैन, सम्पत्ती पनि छैन । आफ्नो जीवनमा अनगिन्ती भोकहड्ताल गरेर हजारेले भारत सरकारलाई हायल-कायल बनाएका छन् ।

त्यसै गरी अर्का पुराना तथा निक्कै नै कम चर्चित पात्र हुन् - डा. सुब्रह्मण्यम स्वामी । उनी पनि भ्रस्टाचार बिरोधी अभियन्ता हुन् । स्वामी सन १९९० मा भारतका वाणिज्य, कानून र न्याय मन्त्री पनि बनेका थिए । वास्तवमा 'स्वामी र बिबाद' पर्यायवाची शब्द हुन् भने पनि हुन्छ । धेरैलाई स्मरण हुनुपर्छ, स्वामीले सोनिया गान्धीलाई भारतको नागरिक नभएको तथा गलत शैक्षिक जानकारी दिएको मुद्धा ठोकेर भारतको प्रधानमन्त्री हुनबाट रोके । जयललिता, ए राजा जस्ता शक्तीशाली ब्यक्तीले गरेका भ्रस्टाचारको भन्डाफोड गर्ने लगायत 2G कान्ड, इलेक्ट्रोनिक भोटिङ मेसिन कान्डको पर्दाफास अनी भारतीय मिडिया मालिक बन्न बिदेशीलाई प्रतिबन्ध लगायतका उल्लेख्य काम सुब्रह्मण्यमले गरेका हुन् ।

अन्ना हजारे र सुब्रह्मण्यम स्वामीको योगदानको तुलनात्मक अध्ययन गर्ने हो भने दुबैको योगदान उत्तिकै छ । तर काम गराइको तरिका एक-आपसमा बिल्कुलै भिन्न छ । हजारे धम्कीको भाषा बोल्छन् ।  स्वामी कानुनको भाषा बोल्छन् । हजारे केही भयो कि अनसन बसी हाल्छन् । स्वामी केही भयो कि प्रमाण जुटाउँछन् अनी मुद्धा ठोक्दिन्छन् । हजारे त्याग गर्नुपर्छ भन्दै मन्दिरको एउटा सानो कोठामा जीवन गुजार्दैछन् । स्वामी आफ्नो परिवारसँग सामान्य जीवन जिउँदैछन् ।  हजारे शब्दै पछी -'देशके लिए, जनताके लिए' भन्छन् । स्वामीको त्यस्तो थेगो छैन तर खुरुखुरु समाज र देशप्रती गर्नुपर्ने कर्तब्य गरिराखेका छन् ।

अन्ना हजारे सांसारिक प्राणी देखिदैनन् । जबकी सुब्रह्मण्यम स्वामी सांसारिक प्राणी देखिन्छन् । समाज र देशको लागि दुबैले लडाईं लड्दैछन् । दुबै अब्बल छन् तर तुलनात्मक रुपमा हेर्दा हजारे पटक-पटक अनसन बस्ने स्व:हिंस्रक तथा 'सेन्टीमेन्टल ब्लाकमेलर' झैं लाग्छन् । बरु सुब्रह्मण्यम स्वामीका हरेक कृयाकलाप हिंसारहित, कानुनसम्मत अनी अनुकरणीय लाग्छ ।

- योगेश कुमार खपाङ्गी

Tuesday, January 14, 2014

बन्द गर भोक हड्तालको नौटंकी !


- योगेश कुमार खपाङ्गी

बच्चाहरुले कहिले काँही आफ्नो माग पुरा गराउन खाना नखाने जिद्दी गर्छन् । खाँदै नखाए पछी बाध्य भएर आमा-बाबुले बच्चाको जायज वा नाजायज माग पुरा गर्दिनु पर्ने हुन्छ । यिं त भए बच्चाको कुरा ! तर ठुलाले पनि अरु नै किसिमका तरिका नअपनाएर किन उही बच्चाले गर्ने काम गरेका ? महान मानिएको माहात्मा गान्धीले पनि त्यै बच्चाले गर्ने हर्कत किन गरेका ?  आफ्नो माग पुरा गराउन अरु नै सशक्त किसिममा उपायको खोजी अहिलेसम्म कुनै विद्वानले समेत बिकास गर्न किन नसकेको ?


भन्न त महात्मा गान्धीले अनसन बस्ने कामलाई अंहिसापूर्ण काम भनेका छन्
, तर ओशोको भनाइमा 'अनसन बस्नु पनि एक किसिमको हिंसा नै हो ।' यस्को पछाडि पनि हिंसा नै लुकेको हुन्छ । जसरी उज्यालोको पछाडि अँध्यारो लुकेको हुन्छ । यस्को ब्याख्या गर्दै उनी थप कुरा बताउँछन् - 'यदी तपाईंलाई कसैले छुराले हान्छ भने त्यो हिंसा हो । तर उस्ले त्यही छुरा आँफैतर्फ फर्काएर मेरो माग पुरा गर नत्र म आत्महत्या गर्छु भन्छ भने, त्यो झन हिंन्स्रक काम हो । तपाईंलाई छुरा हान्न खोज्दा त प्रहरीले बच्चाउन सक्ला, तर आत्महत्या गर्नखोज्नेलाई त प्रहरीले पनि बचाउन सक्दैन ।'

अधिकारी दम्पतीले आफ्नो छोराको हत्यारालाई सजाय दिलाउन गरेको भोक-हडतालको कुरालाई अपबादमा राखेर कुरा गर्ने हो भने वास्तवमा अन्य कुनै पनि बहाना (चाहे समाजको लागि, धर्मको लागि वा गरीबीको कारण)मा अनसन बस्नु राम्रो काम होइन ।

दार्शनिक सुकरातले भनेका छन् -'सबै लट्ठीको दुईवटा छेउ हुन्छ ।' हरेक भोकहड्ताल शुरुमा सामान्य घटना र अहिंसात्मक काम देखिन्छ । तर यस्को भित्री तहमा ठुलो हिंसा लुकेको छ । कथंकदाचित अनसनकर्ताको असमयमै अन्य कुनै कारणले पनि ज्यान गयो भने त्यसपछीका दिनमा ठुलो र थामी नसक्नु हिंसा देशभरी भड्किनसक्छ । एकजना हठी अन्ना हजारे वा गोबिन्द केसीले गर्दा हजारौं/लाखौं मान्छेको ज्यान पनि अनाहकमा जानसक्छ । त्यसैले गान्धी वा हजारेपथ पछ्याउँदै कुनै पनि बहानामा कसैले पनि भोक-हड्तालमा बस्छ भने हरेक सचेत नागरिकले सरोकारवाला समुह वा अनसनकर्ताको बिरोध गर्नु पर्छ । चाहे त्यो सबैको भलाईको लागि भनेर भोकहड्ताल किन नगरिएको होस् !

यसै प्रसंगमा एउटा छोटो कथा :
एकजना खराब केटोले एक सज्जनको छोरीलाई अती मन पराएछ । केटीको हात माग्न त्यो केटो केटीको बाबुकोमा गएछ । तर केटो बिल्कुलै खराब हुनाले केटी र उस्को परिवारले अस्विकार गर्दिएछन् । तर केटो पनि हठी रहेछ । भन्न थालेछ -'यो केटीलाई मसँग बिहे गर्देऊ ! नत्र म तिम्रो घरको द्वारमा अनसन बसेर मर्दिन्छु ।'  तापनी केटी पक्ष राजी नभएकाले केटो बोरा ओछ्याएर केटीको घरको मुख्य-द्वारमा अनसन बसेछ । एक दिन/दुई दिन/एक हप्ता हुँदै महिना दिन पनि हुन लागेछ, केटो अनसन बसेको । केटा त अब मर्ने नै भयो भनेर सारा छर-छिमेक र आफन्तले केटीको बिहे त्यो केटोसँग गर्दिन करकाप गर्नथालेछन् । केटीको पितालाई आपतै परेछ ! दैवसन्जोगले त्यस टोलमा कुनै विद्वान आएका रहेछन् । तिन्ले केटीका पितालाई एक उपाय सिकाइदेछन् ।

उन्ले सिकाएको उपाय अनुसार एउटी अत्यन्तै कुरुप युवतीलाई केही पैसा दिने शर्तमा केटोको नजिकै भोकहड्तालमा राखेछन् । अनी कुरुप केटीको माग चै 'अनसनबस्ने केटोसँग कुनै हालतमा बिहे गर्दिनु पर्यो नत्र भोकहड्ताल गरेर यस्कै सामु प्राण त्याग गर्छु' भन्ने राखिदिछन् ।

अब केटी पनि भोक-भोकै बसेर मर्ने स्थिती भए पछी समाजले त्यो कुरुप केटीलाई त्यही खराब केटोसँग बिहे गर्दिने भएछन् ।

यो थाहा पाएपछी केटो आफ्नो बोरा-बिस्तारा च्यापेर कुलेलम ठोकेछ ।