बन्द गर भोक हड्तालको नौटंकी !

- योगेश कुमार खपाङ्गी

बच्चाहरुले कहिले काँही आफ्नो माग पुरा गराउन खाना नखाने जिद्दी गर्छन् । खाँदै नखाए पछी बाध्य भएर आमा-बाबुले बच्चाको जायज वा नाजायज माग पुरा गर्दिनु पर्ने हुन्छ । यिं त भए बच्चाको कुरा ! तर ठुलाले पनि अरु नै किसिमका तरिका नअपनाएर किन उही बच्चाले गर्ने काम गरेका ? महान मानिएको माहात्मा गान्धीले पनि त्यै बच्चाले गर्ने हर्कत किन गरेका ?  आफ्नो माग पुरा गराउन अरु नै सशक्त किसिममा उपायको खोजी अहिलेसम्म कुनै विद्वानले समेत बिकास गर्न किन नसकेको ?

भन्न त महात्मा गान्धीले अनसन बस्ने कामलाई अंहिसापूर्ण काम भनेका छन्, तर ओशोको भनाइमा 'अनसन बस्नु पनि एक किसिमको हिंसा नै हो ।' यस्को पछाडि पनि हिंसा नै लुकेको हुन्छ । जसरी उज्यालोको पछाडि अँध्यारो लुकेको हुन्छ । यस्को ब्याख्या गर्दै उनी थप कुरा बताउँछन् - 'यदी तपाईंलाई कसैले छुराले हान्छ भने त्यो हिंसा हो । तर उस्ले त्यही छुरा आँफैतर्फ फर्काएर मेरो माग पुरा गर नत्र म आत्महत्या गर्छु भन्छ भने, त्यो झन हिंन्स्रक काम हो । तपाईंलाई छुरा हान्न खोज्दा त प्रहरीले बच्चाउन सक्ला, तर आत्महत्या गर्नखोज्नेलाई त प्रहरीले पनि बचाउन सक्दैन ।'

अधिकारी दम्पतीले आफ्नो छोराको हत्यारालाई सजाय दिलाउन गरेको भोक-हडतालको कुरालाई अपबादमा राखेर कुरा गर्ने हो भने वास्तवमा अन्य कुनै पनि बहाना (चाहे समाजको लागि, धर्मको लागि वा गरीबीको कारण)मा अनसन बस्नु राम्रो काम होइन ।

दार्शनिक सुकरातले भनेका छन् -'सबै लट्ठीको दुईवटा छेउ हुन्छ ।' हरेक भोकहड्ताल शुरुमा सामान्य घटना र अहिंसात्मक काम देखिन्छ । तर यस्को भित्री तहमा ठुलो हिंसा लुकेको छ । कथंकदाचित अनसनकर्ताको असमयमै अन्य कुनै कारणले पनि ज्यान गयो भने त्यसपछीका दिनमा ठुलो र थामी नसक्नु हिंसा देशभरी भड्किनसक्छ । एकजना हठी अन्ना हजारे वा गोबिन्द केसीले गर्दा हजारौं/लाखौं मान्छेको ज्यान पनि अनाहकमा जानसक्छ । त्यसैले गान्धी वा हजारेपथ पछ्याउँदै कुनै पनि बहानामा कसैले पनि भोक-हड्तालमा बस्छ भने हरेक सचेत नागरिकले सरोकारवाला समुह वा अनसनकर्ताको बिरोध गर्नु पर्छ । चाहे त्यो सबैको भलाईको लागि भनेर भोकहड्ताल किन नगरिएको होस् !

यसै प्रसंगमा एउटा छोटो कथा :

एकजना खराब केटोले एक सज्जनको छोरीलाई अती मन पराएछ । केटीको हात माग्न त्यो केटो केटीको बाबुकोमा गएछ । तर केटो बिल्कुलै खराब हुनाले केटी र उस्को परिवारले अस्विकार गर्दिएछन् । तर केटो पनि हठी रहेछ । भन्न थालेछ -'यो केटीलाई मसँग बिहे गर्देऊ ! नत्र म तिम्रो घरको द्वारमा अनसन बसेर मर्दिन्छु ।'  तापनी केटी पक्ष राजी नभएकाले केटो बोरा ओछ्याएर केटीको घरको मुख्य-द्वारमा अनसन बसेछ । एक दिन/दुई दिन/एक हप्ता हुँदै महिना दिन पनि हुन लागेछ, केटो अनसन बसेको । केटा त अब मर्ने नै भयो भनेर सारा छर-छिमेक र आफन्तले केटीको बिहे त्यो केटोसँग गर्दिन करकाप गर्नथालेछन् । केटीको पितालाई आपतै परेछ ! दैवसन्जोगले त्यस टोलमा कुनै विद्वान आएका रहेछन् । तिन्ले केटीका पितालाई एक उपाय सिकाइदेछन् ।

उन्ले सिकाएको उपाय अनुसार एउटी अत्यन्तै कुरुप युवतीलाई केही पैसा दिने शर्तमा केटोको नजिकै भोकहड्तालमा राखेछन् । अनी कुरुप केटीको माग चै 'अनसनबस्ने केटोसँग कुनै हालतमा बिहे गर्दिनु पर्यो नत्र भोकहड्ताल गरेर यस्कै सामु प्राण त्याग गर्छु' भन्ने राखिदिछन् ।

अब केटी पनि भोक-भोकै बसेर मर्ने स्थिती भए पछी समाजले त्यो कुरुप केटीलाई त्यही खराब केटोसँग बिहे गर्दिने भएछन् ।

यो थाहा पाएपछी केटो आफ्नो बोरा-बिस्तारा च्यापेर कुलेलम ठोकेछ ।

 

व्हाइ 'पोलिटिक्स इज नट डर्टी गेम' !

- योगेश कुमार खपाङगी

'पोलिटिक्स इज डर्टी गेम' अर्थात 'राजनिती फोहोरी खेल हो' ।  यो भनाइ कुनै चतुर राजनीतिबाजको हुनुपर्छ । अन्यथा राजनिती फोहरी खेल हुँदै होइन । किनभने राजनिती भनेको नितिहरुमद्धेको राजा-निती अर्थात राजनीति हो । राजनीतिले नै देश र संसार हाँकेको छ । सही निती र बिचारबाट निर्देशित नितिले जनता र देशको भबिस्य निर्धारित गर्छ । यदी कुनै देशमा असल राजनेताहरु नहुनु हो भने अर्को देशले त्यो देशलाई असफल घोषणा गर्दिन्छ र कथित राष्ट्र संघको नियम अन्तर्गत नै रहेर हडपीदिन्छ ।

बिडम्बनाको कुरो अहिले हाम्रो देशको राजनिती नितीबेगरको अनी फोहरी भएको छ । राजनीति आफैमा फोहरी खेल हुँदै होइन । तर यस्का खेलाडीहरु प्राय: सबै फोहरी भएका हुनाले नै राजनीति 'एउटा फोहर खेल हो' भन्ने भ्रम हुनगएको छ । यो भनाइले राजनीतिको नाममा फोहरी खेल खेल्नेहरुलाई चाँही पक्कै राहत मिलेको हुनुपर्छ । किन भने पहिले नै फोहरी खेल भन्दिए पछी त टन्टै साफ भो नि ! निजी स्वार्थ पुरा गर्न जती फोहर खेल खेले पनि भयो नि ! आखिर जनताको दिमागमा पहिल्यै भर्दिएकै छ - 'राजनिती फोहर खेल हो ।' अब फोहर खेलमा फोहरी काम त हुने नै भयो । त्यस्मा आस्चर्य मान्नु पर्ने कारण नै केही रहेन । न रहने भो बाँस, न बज्ने भो बाँसुरी ! कुरा साफ !

बर्तमान समयमा संसारमा असल राजनितिगग्यको कमी छ, खराबको बाहुल्य छ । फटाहा राजनीतिग्य र चतुर ब्यापारिहरु मिलेर जनताको (खासगरी युवाहरुको) ध्यान मोड्न अनी आफ्नो फाईदाकोलागी अनेक थरी उपायहरु बनाएका छन् । टिभीमा चौबिसै घण्टा अश्लील गीतहरु देखाउने; ताकी युवाहरुको मन सेक्सभन्दा अन्त नजाओस् । एम टिभी, भि टिभी, फेशन टिभी, ट्रावल एन्ड टुरिजम । सबैको नियत सेक्स पस्किने मात्र छ । हुँदा-हुँदा प्राय: अधबैंसे तथा बुढाहरु (जुनबर्गलाई सचेतबर्ग पनि भन्नसकिन्छ) ले पढने समाचार पत्रहरुमा समेत नियत भङग गर्ने उत्तेजक-अश्लील फोटोहरु र समाचार दिने अभ्यास हुनथालेको छ । यस मामालामा नेपाली मिडिया पनि काम छैन । जानेरहोस् या अन्जानमै; हाम्रा संचार माध्यमले पनि हामीलाई डरलाग्दो कालो खाडलमा धकेल्दैछन् । होसियार ! यस्ले गर्दा आममानिस बिहान उठेदेखी नै देशको मुल मुद्दामा चासो नदिने, बरु उत्तेजक र अश्लील समाचार खोजी-खोजी पढने अनी पङगु बनिदैछन् । त्यसै गरी महिलाहरुलाई त झनसारो बुद्धिहीन बनाउने कामको शुरुवात भएको छ । चौबिसै घण्टा टिवीमा टाँसिएर बस्नु परेपछी अन्य कुराहरु सोच्ने फुर्सद खै ? एकपछी अर्को तुरुन्त आउँछ ।  फुर्सद भइहालेमा पनि खाली गहना, राम्रा-राम्रा लुगा अनी विवाहइतर सम्बन्ध कसरी बनाउने भन्ने मात्र सोच्ने बनाउने घ्रिणित चाल चलाईँदैछ ।  रियलिटी शो अनी फोकटिया टेलीसिरियलमा आखिर के देखाइन्छ ? आजका बच्चाहरु  रेस्लिङ खेल हेरेर मजा लिदैछन् । भलै त्यो नक्कली खेल हो । तापनी एक मुस्तन्डले अर्कोको खप्पर फुटाएको, रगतको धारा बगाएर लडाईं गरेको देखेर ठुला-साना सबै दङग छौं । त्यसै गरी केही बच्चाहरु चै भिडियो गेममा रमाएका छन् । उनिहरु भर्चुवल दुश्मनलाई छानी-छानी मार्न पाएमा खुशी हुन्छन् । चलचित्र-पत्रपत्रीका र टिभीमा रात-दिन हिङ्सा देखाएको हुन्छ । हामी हिङ्स्रक बन्दै जाँदै छौ ।  हामीहरुलाई देशको मुल समस्या र मुद्धाहरुबारेमा अलग राखेर जिरो पर्सेन्ट नलेजको बनाउने अभ्यास हुँदैछ । सबै केटाकेटी भिडियो गेम/रेस्लिङमा - युवाहरु खेल वा मनोरन्जनमा बिजी छन् ।

'राखी सावन्तको काठमाडौं आउने प्रोग्राम क्यान्सिल भो रे, कट्रिनाले सल्मानलाई छोडेर रणबिरसँग सल्किन रे, ब्रिट्नी स्पेयरको अर्को केटोसँग अफेयर चल्न थाल्यो रे, जेनेट ज्याक्सनले कतारी प्रेमीसँग बिहे गर्ने भई रे, किम कार्डन्सनले बच्चा पाउने भई रे !' - मिडिया भरी यस्तै खबर छ । हाम्रा युवा दु:खी छन् । आफ्नो देशमा के हुँदैछ ? रुपैयाँको भाउ डलरको तुलनामा रातको दिन किन घट्दै छ ? हामी आँफै गरीब भा'को कि बनाइएको ? थाहा पत्तो छैन तर जस्टिन बिबर र लेडी गागाको सबै खबर थाहा छ ।

सन् १९९९ म भारत र पाकिस्तान बिच भयङ्कर युद्ध भएको थियो ।  त्यस युद्धलाई 'कारगिल-युद्ध' भनिन्छ । जुनबेला भारतीय सुरक्षा फौज र गोर्खा सेना ज्यानको बाजी थापेर युद्ध लडिराखेको थियो । त्यतीखेर भारतीयजन लन्डनमा भईराखेको आईसिसी क्रिकेट विश्वकप हेर्न र कमेन्ट्री सुन्नमा ब्यस्त थियो । मिडिया सबै क्रिकेटमय थियो । कुनै-कुनै सानातिना संगठन बाहेक कसैले पनि कारगिल-युद्धबारे 'चुँ' सम्म बोलेन; जबसम्म विश्वकप सकिएन । त्यस्बेलाको विश्वकप अस्ट्रेलियाले हात पारेको थियो । नत्र 'कारगिल जावोस् भाँडमा !' भारतीय युवालाई विश्वकपको मात्र मतलब थियो । यदी भारतले जितेको भये शायद दिपावली मनाइन्थ्यो होला । के थाहा यही तरिका हो भने हाम्रा नेपालीजन पनि भोलीको त्यस्तै कठिन अवस्थामा मनोरन्जनमै ब्यस्त पो हुने हो कि !

जुनसुकै काम गर्न इमान्दारिता र चरित्रवान हुन आवश्यक छ । तर राजनीति मात्र यस्तो ठाउँ छ जहाँ प्रवेश गर्न केही पनि चहिदैंन । खाली एकजमात गुण्डा र छलकपट गर्न जान्ने हुनुपर्छ । केहीलाई छोडेर भन्नुपर्दा अन्य ठाउँमा असफल भएपछी, चाँडो धनी हुन, समाजमा हैकम चलाउन, प्रख्याती वा कुख्याती कमाउन, राष्ट्रिय ढुकुटिमा मोज गर्न अनी पैसा कमाउन बिदेसीको एजेन्ट हुने तथा देश बेच्न परे पनि पछी नपर्नेहरुकै हातमा आज नेपाली राजनीति परेको छ ।
जे होस्, ढिलो-चाँडो नेपालमा फेरी संबिधानसभाको चुनाव हुन लागेको छ । फोहरी भाईरसहरुलाई अब हामी आम दिदी-बहिनी र दाजु-भाइले चिन्ने बेला आएको छ । पक्का छ फेरी पनि तिनै मान्छेहरु फेरी पनि चुनावमा उठ्नेछन् तर यसपटक तिनिहरुको जमानत जफत गराइदिनु पर्छ । अत: क्रिकेट, रेस्लिङ, सिरियल, रियलिटी शो, अश्लील संगीतको पछी नलागौं - रास्ट्रिय पोलिटिक्समा ध्यान दिऔं । सबै मिलेर राजनीतिलाई 'लोकनीती'मा परिणत गरौं । 'पोलिटिक्स इज नट डर्टी गेम - पोलिटिसियन इज डर्टी' । ▪

भिंडतन्त्र

- योगेश कुमार खपाङगी

मेरा अङ्कल सुरेश भारतीले सुनाउनु भएको आफ्नै घटना : २०४६ सालको आम जनआन्दोलन ताकाको कुरो रे ! बिर्तामोडमा एउटा भिँड 'मन्डलेलाई ठोक, मन्डलेलाई ठोक !!' भन्दै दौडिराख्या'थ्यो रे ! अनी अङ्कल पनि 'मन्डलेलाई ठोक !' भन्दै दौडिनु भएछ ! त्यसै भिँडमा अङ्कललाई समेत दुई-चार जना मिलेर ठोक्न थालेछन् । जसो-तसो ज्यान बचाएर भाग्नु भएछ ! अनी त त्यो दिन मात्र अंकललाई थाहा भो रे 'आफुलाई 'मन्डले' भन्दा रहेछन् भनेर !

त्यस्तै घटना मलाई पनि जनआन्दोलन भाग-२ मा भयो । त्यतीखेर म 'गोरखापत्र'मा काम गर्थें । कुनै पनि कर्मचारी आन्दोलनमा लागेमा 'जाच' (जागिर चट्ट) सम्म हुनेछ भनेर अफिसले उर्दी जारी गर्या'थ्यो । तापनी आन्दोलनमा सरिक हुन मेरो पायकको ठाँउ गोङगबुसम्म पुगें । भींडमा सामेल भएको एक्कै छिन मात्र भा'थ्यो । एउटा डेढअक्कलीले मलाई त 'सरकारी जासुस' पो भन्यो । अनी मैले त्यसै बेला झल्यास्स सुरेश अंकललाई सम्झें । अनी कुलेलम ठोकें ।

ओशोले भनेका छन् - 'भिंड्के हिस्सा मत बनो । क्यों कि भिंडके पास बुद्धी नही होते हैं ।' ठिकै भनेका होलान् । वास्तवमा लोकतान्त्रिक ब्यवस्थाको सबै भन्दा नराम्रो पक्ष भनेकै यही हो; 'भिंडको निर्णय ठीक भन्नु पर्छ, चाहे त्यो गलत नै किन नहोस् ।'

हुनत विश्वपरिस्थिती हेर्दा लोकतन्त्र भन्दा अरु गतिलो ब्यवस्था नै छैन । तापनी लोकतन्त्रको भनेको 'भिंडतन्त्र' पनि हो भन्दा गलत नै चैं नहोला कि ।▪